Barhal Kilisesi

Barhal Manastırı Artvin ili, Yusufeli ilçesi, Altıparmak Köyü’nde Barhal Çayı’nın sağındaki yamaçtadır. Manastırdan günümüze bir kilise ve iki şapel ulaşmıştır.
973 tarihinde Şatberdi Manastırı’nda kopya edilen “Parhal İncili”ne göre manastır, Gürcü Kralı David Magistros (krallığı, 961-1001) tarafından 961-973 yılları arasında inşa ettirilmiş olmalıdır. Elyazmasında manastır kilisesinin Vaftizci Yahya’ya adandığı belirtilir. Gürcü kralı Büyük Aleksander (krallığı, 1412-1442) döneminde, kilisenin güneyindeki giriş açıklığı önüne bir mekan eklenir. Orta nefin güney duvarındaki kırmızı boya ile yazılan yazıtta, kilisenin, Patrik VIII. İovan (patrikliği 1495-1507) döneminde onarıldığı belirtilir. 1518 yılında, Atabek Kvarkvare tarafından, kilisenin batı girişi önüne yeni bir mekan eklenir. Kilisenin güney ve batı girişi önüne eklenen mekanlar günümüze ulaşmamıştır.

Kilise 17. yüzyılın ortalarından bu yana cami olarak kullanılmaktadır. Parhal Manastırı Kilisesi, 28.40x18.65 m. boyutlarında üç nefli bazilikal planlıdır. Kilise planı ve boyutları ile Yusufeli Dört Kilise Manastır Kilisesi ile büyük benzerlik gösterir. Kiliseye kuzey, güney ve batı duvarı ortasındaki üç kapı açıklığından girilir. Kilisenin camiye çevrilmesi sırasında kuzey ve güneydeki girişler örülerek kapatılmış, güneydeki giriş mihrap olarak düzenlenmiştir.
İçte orta nef, yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuş olup nef ayrımı, haç planlı dört çift paye ve bunları bağlayan yarım daire kemerlerle sağlanır. Orta nefin doğusunda yarım daire planlı apsis ve apsisin iki yanında iki katlı birer oda bulunur. Odaların yan neflere açılan kapı ve pencereleri kilisenin camiye çevrilmesinden sonra kapatılmıştır. Orta nefin batısında, sonradan eklenen bir galeri katı vardır. Galeri katı, dikdörtgen biçimli, iki serbest, iki duvar payesi ve bunları bağlayan yarım daire kemerlerle taşınır. İç mekan 36 pencere ile aydınlatılır. Üç basamaklı platform üzerine oturan kilise düzgün kesme taş kullanılarak dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir. Duvar tekniği ve taş kullanımı, özenli bir işçilik gösterir. Yayınlarda kilisenin apsisinin freskolarla bezeli olduğu belirtilse de günümüzde sıva ile kaplıdır. Toprak kayması sonucu kilisenin dış zemin seviyesi yükselmiştir.

Kilisenin doğu ve batı cepheleri merkeze doğru giderek yükselen yedi; kuzey ve güney cepheleri eş yükseklikte on yarım daire kemerli kör arkadlarla hareketlendirilmiştir. Yan neflerin çatıların üzerinden görünen, orta nefin kuzey ve güney duvarlarında, eş yükseklikte oniki yarım daire kör kemer bulunur. Orta nef dıştan çift pahlı çatı, yan nefler ise tek pahlı çatı ile örtülüdür.

Yapının cepheleri ve pencere kemerlerinde, bitkisel ve geometrik motifler ile figürlü bezemeler görülür. Batı ve kuzey cephede, pencerelerin üst hizasında yoğunlaşan figürlü bezemeler arasında, kuzeydeki iki pencerenin üzerinde bir aslan ve karşılıklı iki tavuskuşu, güney kapının sağındaki pencerenin üzerinde kollarını iki yana açmış sakallı ve uzun etekli tunik giyen erkek figürleri dikkati çeker. Yanındaki yazıtta “Teodore” adı ile kaydedilen erkek figürü, yapının mimarı olarak yorumlanır. Güney kapının solunda ise üstte koruyucu ve güç sembolü olarak tek başına bir arslan kabartması bulunur.

Doğu cephede ve içte nef ayrımını sağlayan kemerlerin yüzeyinde, palmetler, kıvrık dallar ve dilimlerden oluşan bitkisel bezeme ile haç motifleri ve geometrik motifler uygulanmıştır. Güney cephede ise kırmızı boya ile yapılmış ışın motifleri bulunur. Kilisenin güneyindeki tepede, manastıra ait iki şapel yer alır. Şapeller, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı ve yarım yuvarlak apsislidir. Şapellerin örtü sistemi, büyük ölçüde çökmüştür. Ancak kalan izlerden, örtünün beşik tonoz, apsiste ise yarım kubbe olduğu anlaşılır.